Nước ta hiện nay vẫn là một nước nông nghiệp với khoảng 65%
dân cư đang sống tại khu vực nông thôn. Phát triển nông nghiệp nông thôn đã,
đang và sẽ còn là mối quan tâm hàng đầu, có vai trò quyết định đối với việc ổn
định kinh tế xã hội đất nước trong những năm tiếp theo. Giải quyết vấn đề nông
nghiệp, nông dân, nông thôn không phải chỉ là nhiệm vụ của nông dân, ở khu vực
nông thôn mà là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Từ những mục
tiêu trên Chính phủ đã ra Nghị quyết số 24/2008/NQ-CP về Chương trình mục tiêu
Quốc gia xây dựng nông thôn mới. Nội dung xây dựng nông thôn mới hướng tới thực
hiện Bộ tiêu chí Quốc gia được quy định tại Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày
16/4/2009 của Thủ tướng Chính phủ (và Quyết định số 1980/QĐ-TTg ngày 17/10/2016
cho giai đoạn 2016-2020) bao gồm 19 tiêu chí. Xây dựng nông thôn mới theo phương châm phát
huy vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư địa phương là chính, Nhà nước đóng vai
trò định hướng, ban hành các tiêu chí, quy chuẩn, đặt ra các chính sách, cơ chế
hỗ trợ và hướng dẫn. Các hoạt động cụ thể do chính cộng đồng người dân ở thôn,
xã bàn bạc dân chủ để quyết định và tổ chức thực hiện.
Một trong những điểm nổi bật của Chương trình xây dựng
nông thôn mới đó là đã thúc đẩy phát triển sản xuất, tăng thu nhập, xóa đói giảm
nghèo. Thực tế cho thấy, Chương trình xây dựng nông thôn mới là chủ trương đúng
đắn, kịp thời của Đảng, hợp lòng dân. Như vậy, nông thôn và nông thôn mới khác
nhau như thế nào, điều gì làm cho người dân cả nước chung tay xây dựng nông
thôn mới? Để trả lời cho những câu hỏi này, năm 2016, Viện Xã hội học đã thực
hiện đề tài khoa học cấp cơ sở: Phản hồi
của người dân đối với chương trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới
giai đoạn 2010 - 2020: Một số phát hiện bước đầu (nghiên cứu trưởng hợp huyện
Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ). Đề
tài đã sử dụng phương pháp phân tích tài liệu và thực hiện 24 phỏng vấn sâu tại
hai xã Xuân Lũng, Xuân Huy - Huyện Lâm Thao – Tỉnh Phú Thọ.
Kết quả đề tài nghiên cứu cho thấy, phản hồi của người
dân tại các xã khảo sát là khá tích cực trước các vấn đề liên quan đến chất lượng
và hiệu quả cơ sở vật chất văn hóa. Người dân trực tiếp tham gia từ khâu quy hoạch,
mua nguyên vật liệu, giám sát thi công và kết quả là công trình nghiệm thu
nhanh chóng, đạt chất lượng tốt với kinh phí đầu tư thấp, tránh thất thoát,
lãng phí. Các sân tập luyện thể dục thể thao được sử dụng thường xuyên, hàng ngày. Nhà văn
hóa là nơi tổ chức văn nghệ, các cuộc họp, triển khai các nghị quyết của Đảng
và chính sách của Nhà nước đến với nhân dân. Bên cạnh những mặt tích cực, phản
hồi của người dân cũng cho thấy rằng, nguồn tài
chính hoạt động ở các nhà văn hóa, thể thao thôn, xóm rất eo hẹp chủ yếu do nhân dân đội ngũ cán bộ văn hóa, thể thao
thôn, xã còn thiếu và yếu, chủ yếu sử dụng cán bộ kiêm nhiệm trái ngành nghề,
không sáng tạo được những hoạt động phong phú, gần gũi cuộc sống, thu hút được mọi
tầng lớp người dân.
Liên quan đến y tế, để thực hiện tốt tiêu chí số 15 về
y tế trong xây dựng nông thôn mới vẫn có một số điểm không phù hợp và vướng mắc
cần phải giải quyết. Đầu tiên là vấn đề nhân lực. Hầu hết các cơ sở y tế tuyến
cơ sở không có bác sĩ mà chỉ có các y sĩ tốt nghiệp cao đẳng, trung cấp y hoặc
bác sĩ liên thông mà rất ít có các bác sĩ đại học về công tác theo đúng qua chuẩn
1 bác sĩ trên một cơ sở y tế. Chính điều đó làm y tế tuyến xã vẫn chưa thực sự
tạo được sự “hấp dẫn” đối với người dân. Thứ hai là vấn đề bảo hiểm y tế
(BHYT), việc mua BHYT đang được Nhà nước và các dự án hỗ trợ tiền
mua thì người dân rất hang hái tham gia. Nhưng khi hết hỗ trợ thì người dân lại
lưỡng lự không biết có tham gia tiếp hay không. Hiện nay tỷ lệ dân số
tham gia bảo hiểm y tế huyện Lâm Thao đạt 77%, các xã nghiên cứu đạt 72% đó
là một con số khá cao tuy nhiên để duy trì được con số này sẽ đòi hỏi nhiều yếu
tố như: điều kiện kinh tế, nhận thức về quyền
lợi, niềm tin vào chất lượng các dịch vụ y tế, …
Chương trình xây dựng nông thôn mới không chỉ đơn thuần
là xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn mà kèm theo đó là các hoạt động kinh tế xã
hội khác. Mục tiêu quan trọng nhất của chương trình này là xây dựng nông thôn mới
khang trang, sạch đẹp, đời sống của người dân được nâng cao. Mỗi địa phương có những điểm xuất phát khác nhau, có những
điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội không giống nhau nên có những biện pháp,
cách thức riêng. Để những biện pháp xây dựng nông thôn mới phù hợp với mỗi địa
phương thì
chính quyền cần chỉ rõ những giá trị thiết thực mà các chương trình đem lại, và chính những người dân địa phương phải là chủ thể tham gia
bàn bạc, lập kế hoạch và quyết định các hoạt động của chương trình.
Viện Xã hội học